Reklama adwokacka

Wystąpienie adwokata Jerzego Szczepaniaka na konferncji poświęconej reklamie w działalnosci adwokatów, która odbyła 4 i 5 października 2013 r. w Łodzi.

 UWAGI WSTĘPNE

 Dyskusja na temat dopuszczalności reklamy adwokackiej powinna być , moim zdaniem , poprzedzona dwiema uwagami wstępnymi . Pierwsza dotyczy ustalenia jakie znaczenie ma reklama we współczesnym świecie . Druga dotyczy oceny jakie znaczenie może mieć reklama adwokacka dla społecznej oceny tego zawodu .
 Wpisanie do wyszukiwarki Google   hasła reklama  powoduje 331 mln znalezionych odpowiedzi na to hasło w ciągu 2 sekund . Fakt ten pokazuje , że reklama jest wszechobecna w każdej dziedzinie gospodarczej i społecznej .
Bez reklamy nie byłoby konkurencyjności , a więc innowacyjności i postępu .
Bez reklamy , mówiąc najkrócej , nie byłoby gospodarki rynkowej . reklama jest więc ważnym elementem funkcjonowania współczesnego świata ( z wyłączeniem Korei Północnej ) .
 Druga uwaga wstępna wiąże się z tym , iż z reguły zakazy określonego działania lub zaniechania związane są z negatywną oceną takich działań  i zaniechań .
 Jeżeli więc istnieje zakaz reklamowania się przez adwokatów to rodzi się skojarzenie , że reklama adwokacka jest czymś niestosownym dla adwokata lub też naruszającym godność tego szlachetnego zawodu .
 Z pewnością samo określenie „ reklama „ nie wiąże się z negatywnymi konotacjami . Reklamy Funduszów Europejskich,  odżywek dla dzieci czy samochodu w żadnym razie nie wywołują negatywnych społecznych konotacji .
 Negatywne społeczne reakcje wywołują z pewnością reklamy oszukańcze , nieprawdziwe lub sprzeczne z dobrymi obyczajami . Takie reklamy, bez względu na ich przedmiot , wywołują nie tylko negatywne reakcje , ale są czynami zabronionymi w rozumieniu przepisów prawa art. 16 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji .
 Jeśli zatem mówimy o reklamie adwokackiej to mówimy o zjawisku wszechobecnym w gospodarce światowej w każdej dziedzinie i mówimy o takiej reklamie , która spełnia standardy rzetelności ,uczciwości i zgodności z dobrymi obyczajami .

 ANALIZA PODSTAW PRAWNYCH ZAKAZU REKLAMY ADWOKACKIEJ OKREŚLONEGO W § 23 KODEKSU ETYKI ADWOKACKIEJ
 Zasady etyki adwokackiej w § 23 zakazują korzystania przez adwokatów z reklamy , a w § 23 a uprawniają ( w reglamentowanym zakresie  ) do informowania o działalności zawodowej . Niezbędne jest więc sprecyzowanie i rozróżnienie określenia „ reklama”  i „ informacja”  .
Wydaje się uzasadnione przyjęcie , że każda reklama jest informacją  ( bo musi informować o produkcie , usłudze bądź producencie ),  natomiast nie każda informacja jest reklamą ( informacja , że na niebie widać samolot nie jest reklamą ) . 
 Wydaje się trafne przyjęcie , iż reklama to informacja połączona z komunikatem perswazyjnym , która ma skłonić do korzystania z określonych usług lub kupna określonych towarów .
 Wobec powyższego uprawnienie adwokata do informowania o swojej działalności zawodowej wynikające z  § 23a kodeksu etyki zawodowej jest reklamą  . Ta zaś jest wprost zakazana w § 23 . 
 Powstaje pytanie czy przypadkiem nie zawiodła technika legislacyjna przy uchwalaniu § 23 i 23a kodeksu etyki zawodowej .
 Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu został uchwalony uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej z 1998 roku , która została wydana w oparciu o delegację ustawową – art. 3 ustawy o adwokaturze . W przepisie tym ustawa upoważnia samorząd adwokacki do ustalania zasad etyki zawodowej i dbałości o ich przestrzeganie .
 Zasady etyki adwokackiej są przeniesieniem i uszczegółowieniem norm etycznych obowiązujących w postępowaniu adwokata ( § 1 pkt. 1 kodeksu etyki adwokackiej ).
 Delegacja ustawowa wynikająca z art. 3 ustawy o adwokaturze upoważnia do inkorporacji zasad etycznych, moralnych czy obyczajowych . Powstaje jednak pytanie czy może uchylać lub zmieniać obowiązujące przepisy prawa ?
 Podstawową zasadą porządku prawnego w Polsce jest fundamentalna  zasada demokracji czyli wolność słowa oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji . Zasada ta jest wyrażona w art. 54 Konstytucji . Szczegółowym wyrazem tych wolności jest wolność prasy i środków przekazu .
 Adwokat , jak wiadomo , jest też przedsiębiorcą . Obowiązują więc adwokatów przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej . Stanowią one , że  wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach oraz , że każdy przedsiębiorca ma prawo do oferowania usług za pośrednictwem środków masowego przekazu ( art. 6 i 21 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej ) .
 Przepisy te oznaczają prawo do reklamy dotyczące wszystkich przedsiębiorców ( do publikowania informacji o prowadzonej działalności ) za pośrednictwem środków masowego przekazu .
 Swoboda wyrażania opinii oraz otrzymywania i przekazywania informacji bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe wynika także z art. 10 europejskiej o ochronie praw człowieka . Konwencja ta obowiązuje w Polsce i jest powoływana przez orzecznictwo Sądu Najwyższego ( wyrok SN z 11.02.20911 I CSK 334/10 ) .
 Konstytucja , Europejska Konwencja Praw Człowieka i ustawa o swobodzie działalności gospodarczej ustanawiają równe dla wszystkich prawo  do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, w tym do równego dla wszystkich prawa do oferowania swoich usług .
 Pojawia się więc wątpliwość czy prawa te mogą być uchylone bądź ograniczone w stosunku do adwokatów przez kodeks etyki adwokackiej uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką . Jeśli taka wątpliwość jest uprawiona to uprawnione jest pytanie o legalność ustanowionego zakazu reklamy i ograniczenia prawa do informacji .
 Można wyobrazić sobie sytuację  , że w toku postępowania dyscyplinarnego , które trafi do  Sądu Najwyższego,  obwiniony adwokat powoła się na argument sprzeczności uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej z treścią Konstytucji i kilku innymi ustawami .  Oby taka sytuacja nie miała miejsca .

FUNKCJA REKLAMY DLA DZIAŁALNOŚCI ADWOKACKIEJ

 Rozważając problem dopuszczalności reklamy adwokackiej trzeba rozważyć odpowiedź na trzy pytania .
1. Jakie są przyczyny , dla których wielu adwokatów  jest przeciwnych dopuszczalności reklamy adwokackiej ?
2. Jakiego rodzaju reklama adwokacka mogłaby być dozwolona ?
3. Jakie znaczenie dla działalności adwokatów i dla postrzegania Adwokatury mogłoby mieć dopuszczenie działalności reklamowej ?

Ad.1 Są dwa główne powody, na które powołują się przeciwnicy dopuszczenia reklamy w działalności adwokackiej . Pierwszym jest obawa , że kancelarie i adwokaci lepiej sytuowani  będą mogli przeznaczać  na reklamę  znacznie większe fundusze co doprowadzi do nierówności w Adwokaturze i poprawienia sytuacji adwokatów bardziej zasobnych . Chodzi więc w istocie o to , żeby uzyskać jednakowy status dla wszystkich adwokatów . Skoro nikt nie może się reklamować to dostęp do klientów jest równy , a zatem równy będzie podział rynku dla wszystkich adwokatów .
 Taka argumentacja jest bardzo wątpliwa .  Mimo zakazu reklamy kancelarie są bardzo zróżnicowane jeśli chodzi o zakres działalności , dostęp do klientów , rodzaj klientów , i wreszcie bardzo zróżnicowana jest sytuacja  finansowa poszczególnych adwokatów . Zjawiska tego  z pewnością nie zlikwiduje się przez zakaz reklamy .
 W każdym segmencie rynek jest zróżnicowany . Są producenci mercedesów , motocykli i rowerów . Nic też nie zmieni faktu , że są adwokaci bardzo dobrzy i dobrzy . Są też adwokaci , którzy bardzo dobrze komunikują się z klientami i tacy , którzy robią to tylko dobrze .
 Wydaje się , że reklama dla tych adwokatów , którzy rozpoczynają działalność zawodową byłaby wielka szansą , bo obecnie jej zakaz w praktyce  w znacznym stopniu ogranicza ich szanse zaistnienia na rynku .
 Jest więc nierealne praktyczne realizowanie , modnej w Europie od czasów francuskich socjalistów utopijnych , Rewolucji Francuskiej i przewrotu bolszewickiego , zasady doprowadzenia do równości ludzi ( w tym przypadku adwokatów w zakresie dostępu do rynku usług ) .

Adw. 2 Jeśli mówimy o dopuszczalności reklamy adwokackiej to jest oczywiste , że chodzi o reklamę dozwoloną przez ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji , a więc reklamę rzetelną , uczciwą , zgodną z normami obyczajowymi i prawdziwą .
 Nie wchodzi w rachubę reklama porównawcza , zachwalająca usługi , wprowadzająca w błąd , czy odwołująca się do uczuć .
 Wydaje się też , że reklama adwokacka , jeśli miałaby być dopuszczona  musi spełniać dodatkowe kryteria . Musi bowiem być reklamą uwzględniającą , iż zawód adwokata jest zawodem zaufania publicznego , nie może więc ani w zakresie formy ani w zakresie treści w jakikolwiek sposób naruszać wizerunku adwokata jako człowieka o najwyższych standardach wykształcenia , uczciwości , etyki  i rzetelności w wykonywaniu zawodu .
 Nie da się oczywiście określić jaka reklama spełnia te wszystkie warunki . Tak jak nie da się określić jak powinien zachowywać się w życiu człowiek przyzwoity .
 Jednakże wiemy intuicyjnie jakie zachowania są nieprzyzwoite . Tak samo sądy dyscyplinarne będą potrafiły określić jakie reklamy nie spełniają wymaganych od adwokata standardów etycznych i zawodowych .

Ad.3.  Najważniejsze dla rozstrzygnięcia pytania czy reklama adwokacka powinna być dozwolona jest ocena skutków jakie wywołałoby dopuszczenie reklamy działalności  zawodowej adwokatów .
 a/ Pierwszym skutkiem byłoby wyrównanie szans dostępu do klientów w zestawieniu z działalnością rozmaitych firm windykacyjnych , kancelarii odszkodowawczych i innych parazawodowych podmiotów , które reklamując się bez ograniczeń zagarnęły znaczną część rynku usług prawniczych , obniżając standardy jakości usług . Aktualna pozycja zawodowa adwokatów przez zakaz reklamy stawia adwokatów w niekorzystnej sytuacji rynkowej , jest sprzeczna z zasadą wolności gospodarczej i zasadą równego prawa w dostępie do rynku .

b/ Zakaz reklamy stawia w szczególnie trudnej sytuacji młodych adwokatów rozpoczynających działalności zawodową , którzy nie mają praktycznie dostępu do szerokiego kręgu potencjalnych klientów . Taka sytuacja łamie zasadę solidarności zawodowej , która powinna obowiązywać w adwokaturze wobec rozpoczynających pracę w tym zawodzie .

c/ Zakaz działalności reklamowej , w tym zakaz informowania o sukcesach zawodowych czy zakaz ujawniania rekomendacji klientów negatywnie wpływa na wizerunek Adwokatury , i w praktyce  spycha informacje o adwokatach do informacji o sensacyjnych procesach , w których często adwokat jest postrzegany negatywnie .
d/ Dbowiązujący zakaz reklamy jest jedną z podstawowych przyczyn nierzetelnych postaw adwokatów i działań naruszających etykę zawodową , a zmierzających do pozyskania klientów . Wystarczy zapoznać się z informacjami internetowymi dotyczącymi adwokatów , aby przekonać się , że w praktyce reklama adwokacka funkcjonuje i jest prowadzona przez setki adwokatów.
 Wszyscy też wiemy o innych działaniach sprzecznych z etyką zawodową , które mają na celu pozyskanie klientów . Można chyba powiedzieć , że rzecznicy dyscyplinarni  i sądy dyscyplinarne nie poradziły sobie z tym problemem , i nie bardzo można liczyć na zmianę  tej sytuacji . Czasami niedozwolone działania adwokatów są one podejmowane  z bezradności i rozpaczliwego poszukiwania klientów .
 Zdaje sobie sprawę , że uchylenie zakazu reklamy nie wyeliminuje naruszania zasad etyki , bowiem takie będą zawsze się zdarzały . Może jednak niektóre naruszenia ograniczyć .

e/ Merytoryczna i rzetelna reklama adwokacka może przyczynić się do naprawy wizerunku adwokatury i adwokatów jako zawodu zaufania publicznego , nie zaś do deprecjonowania tego wizerunku jak twierdzą niektórzy przeciwnicy prawa do reklamy .

 Reasumując , skłaniam się do poglądu , że więcej argumentów przemawia za uchyleniem zakazu reklamy adwokackiej i przepisów o ścisłej reglamentacji informacji publikowanych przez adwokatów . Wydaje się, że prawo do reklamy przyniesie więcej pozytywnych skutków  niż zagrożeń , pod jednym wszakże warunkiem .  Zasady etyki zawodowej muszą przewidywać , że reklama adwokacka winna odpowiadać najwyższym standardom etycznym , moralnym i obyczajowym wymaganym w postępowaniu adwokata , zarówno w zakresie rodzaju reklamy , jej formy , treści i wszystkich okoliczności związanych z reklamą .
 Wierzę , że praktyka organów dyscyplinarnych Adwokatury wypełni treścią takie warunki reklamy adwokackiej .